De Brons sleepboot motor

De Brons 6 cylinder motor van het Mechanisch Erfgoed Centrum in Dronten

is aangekocht in 2014. De motor werd ternauwernood gered uit de sleepboot die gesloopt zou worden. In 1956 werd de motorsleepboot Temi II gebouwd bij de ‘Scheepswerf Gbr. van Nugteren’ te Amsterdam. (later verhuisde de werf naar Friesland) Het werd op 6 juni 1957 geleverd aan ‘Rederij T. Dijkhuizen’ te Vlissingen. De motor was een viertakt zescylinder Brons nr. 10206 type 6ED. 480hp-353kW.

Hoor en zie hoe deze motor loopt

Bekijk alle Brons motoren bij het Mechanisch Erfgoed Centrum

De Brons geschiedenis

Jan Brons werd op 20 januari 1865 geboren in het Groningse Wagenborgen. Zijn vader had een timmerwerkplaats en bouwde ook huizen en boerderijen, juist bij deze klussen kwamen zij in aanraking met de nieuwere technieken zoals dorsmachines. Tijdens reparaties aan dit soort machines en andere werktuigen (lees, het verhelpen van storingen!) werd goed gekeken naar de werking. En vooral in de wintertijd werd heel wat tijd besteed aan het maken van bv. dorsmachines.

De eerste motor die bouwvakker Jan Brons uit het Groningse Wagenborgen in 1891 bouwde, wilde niet lopen.

Petroleum contra Benzine

Geen wonder, want in het boekje dat hij gebruikte, was het Engelse woord ‘petrol’ vertaald met ‘petroleum’ in plaats van met ‘benzine’. Rudolf Diesel was rond 1890/1900 druk bezig met de ontwikkeling van zijn dieselmotor. Dit wilde niet zo best lukken aangezien het inbrengen van de brandstof best wel lastig was, deze brandstof moest tegen de compressiedruk van ong. 40 bar in de cilinder gebracht worden. Rudolf Diesel had wel de mensen en machines om deze speciale onderdelen te maken. Jan Brons die inmiddels wat boeken over deze motor had gelezen kon dit niet.

Bakjesknapper

Toch wilde Jan Brons graag zo’n motor bouwen en bedacht een soort hulpzuigertje voor het inbrengen van de brandstof. Het werkte niet, maar met een kleine aanpassing was wel het verstuiverbakje geboren. De eerste “bakjesknapper” liep. Jan Brons deed een ontdekking die hem wereldberoemd zou maken. Hij maakte een motor die zonder brandstofpomp en verstuiver op diesel of gasolie kon lopen. Het principe heet kortweg “gasverstuiving”. Voor die tijd was dit een sensationele ontdekking omdat dit veel goedkoper was dan de systemen van de concurrenten en er werd dan ook patent verleend op deze uitvinding.

De vraag naar deze motor was zo groot dat men besloot een geheel nieuwe fabriek te bouwen aan het Damsterdiep in Appingedam.

Nieuwe fabriek

Op 1 april 1907 startte de nieuwe fabriek met 47 man personeel. Door de jaren heen waren er topjaren maar ook dieptepunten zoals de crisisjaren en beide wereldoorlogen. Jan Brons bleef tot aan zijn dood op 9 februari 1954 (hij was toen 89 jaar) aan zijn tekentafel werken. In 1957 was het 50-jarig jubileum en kwam ook het gedenkboek “Volle Kracht Vooruit” uit waarin de eerste 50 jaar prachtig wordt beschreven. De ontwikkelingen gingen verder en ook de motorvermogens stegen fors, van de GB motor werd een V-motor gemaakt en zo werd de GV motor geboren.

Samenwerking

Vanaf 1971 werkte Brons, Bolnes en de Industrie samen in de Nederlandse Motoren Combinatie, helaas trok Bolnes zich terug zodat de ontwikkeling van de Turbo Diesel motor gedaan (en betaald!) moest worden door Brons en Industrie. Er waren in totaal 500 man in dienst, dit was het personeel van beide fabrieken aangezien er ook op beide locaties werd gebouwd. In het jaar 1976 fuseerde Brons met Industrie uit Alphen a/d Rijn, maar de ziel was er toen al uit. De fabriek is in 1989 overgenomen door het Amerikaanse bedrijf “Waukesha” die onder zijn eigen naam nog steeds motoren maakt in Appingedam. Helaas is de motorenproduktie van Waukesha gestopt en de onderdelenleveringen voor Brons-motoren verkocht per december 2004. Een einde aan 100 jaar motoren bouwen in Appingedam.

Informatie bron; http://www.bronsmotor.com/bronshis.htm

De geschiedenis van de sleepboot Temi II/Puma

5 november 2014 • Gepost door: Hans Neels
Een van de mooiste voormalige slepertjes uit het Zeeuwse, de PUMA (Hakvoort), beter bekend als de TEMI II van Sleepdienst T. Dijkhuizen uit Vlissingen is gesloopt. Na het tragische ongeval met de TEMI IV werd de TEMI II in 1988 verkocht door de fa. Dijkhuizen aan Barthel & Schreiber in Duisburg. In 1990 kwam ze terug in Zeeland, ze was aangekocht door Zandzuig- & Transportbedrijf G.B. Versloot in Sluiskil. Tot begin jaren 2000 was de sleper regelmatig te zien met ploegwerkzaamheden, daarna bleef ze jaren opgelegd liggen in een kanaalarm bij Sluiskil in zwaar verwaarloosde toestand.

Verkoop

In 2007 kocht Verkoophaven Prinseneiland BV uit Dinteloord haar voor de verkoop en bracht haar naar Dinteloord. Hakvoort Vletverhuur van Urk kocht de PUMA in 2008 en bracht haar over naar de werf op Urk, waar ze werd drooggezet en delen van de huid werden vernieuwd. De opbouw werd gedeeltelijk gesloopt en weer opgebouwd, later lag ze weer te koop om verder opgeknapt te kunnen worden. Het kwam er niet meer van en onlangs kwam het einde alsnog voor de PUMA, ze arriveerde bij Hoeben Metalen BV/RDM in Kampen om te worden gesloopt. De oude zescylinder Brons-motor van de PUMA-TEMI II is door Hoeben Metalen BV/RDM Kampen verkocht aan het Motoren & Museum Dronten te Dronten.

F. Logghe www.debinnevaart.nl

Al jaren ligt bij het binnenrijden van Sluiskil een zeer verwaarloosde sleepboot. Ondanks de slechte staat van onderhoud blijft het een fraai schip (geen boot). Het schip is voorzien van een duwsteven, heeft een royale hoge roef met een ingang aan dek. De stuurhut is flink breed, de deuren bevinden zich dan ook aan de achterzijde. Ook de machinekamer opbouw is fors. Het lijkt er op als het achterste deel later bijgebouwd is. Dat gecombineerd met de aanwezigheid van een lier op het achterdek, twee reddingvlotcontainers en twee lichtmasten doet me vermoeden dat het schip voor een speciaal doel aangepast is, maar ik kan me daarin natuurlijk vergissen.

Mijn vakantiewerk aan boord van de Temi 2.

Nu ik die foto’s van die Dijkhuizen-slepertjes zo zie, komen de herinneringen boven dat ik ooit als kok/matroos/motordrijver op de Temi 2 mocht varen. Ik zat nog op school en zocht vakantiewerk . Op de boulevard waar Dijkhuizen kantoor had (nog steeds geloof ik) werd ik door Mevrouw Dijkhuizen aangenomen.

Oosterschelde

De Temi 2 werd toendertijd ingezet op de Oosterschelde t.b.v. de stormvloedkering. Ik had nog een brommer, dus zal het aan het eind van de jaren ’70 zijn geweest. Je zat een hele week aan boord, 12 uur op 12 uur af, dan overdag dan ‘s nachts. Voornamelijk baggermolen De KIL bedienen als de zelflossers vol waren. Die sleepte je dan naar buiten en als de toeter ging was hij ter plekke en spleet hij in tweeën. Volgens mij konden ze zelf ook varen, dus werd de sleepdraad los gegooid en die moest ik dan binnentrekken. Hilarisch maar ook levensgevaarlijk was het soms, wat wil je, ik moest het maar uitzoeken, had nog nooit gevaren!

Trosje beleggen

Bijvoorbeeld een trosje beleggen en die dan met de beste wil van de wereld never nooit niet meer los kunnen krijgen. En dat terwijl we net hoge pieten van R.W.S aan boord hadden! Of al varend met 2 boten aan elkaar vast en dan eerst de voorste draad losgooien.

Snel leren

Oh, oh, als m’n moeder het toen geweten had, maar je leerde snel. Alleen koken was een ramp, je moest je eigen eten meenemen en het in een kast bewaren, het brood was al snel groen! Je kreeg je salaris niet voor niets, het was wel hard werken, maar goed, je was 16 en je vond het geweldig.
Toen ik voor het eerst aan boord kwam stond de boot half vol water, wat de nodige problemen gaf, daar we aan het werk waren voor de Rijkswaterstaat. Toen is die ouwe Dijkhuizen nog gekomen en heeft half onder water nog een schroefaspakking staan steken.

Those were the days. Jan Willemsen.

Video van de Puma naar Urk

Samengesteld voor het M.E.C. door Jaap Hospers, 6 februari 2017